Μιχάλης Σπέγγος: Χώρα από Χαλκό

Πήρα στα χέρια μου το νέο μυθιστόρημα του Μιχάλη Σπέγγου «Χώρα από χαλκό» και το διάβασα με πολλή αγάπη όπως προείπα στον συγγραφέα του. Η δική μου αγάπη ήταν η ανταπόδοση της δικής του στον κάθε αναγνώστη του, κι αυτό γιατί η γραφή του έχει την τιμιότητα και την ηθική που χαρακτηρίζει συγγραφείς που έχουμε κατατάξει στους κλασικούς.

Η «Χώρα από χαλκό» είναι ένα μυθιστόρημα με πολλαπλές αναγνώσεις. Εξάλλου είναι γνωστό σε όσους έχουν παρακολουθήσει το έργο του Μιχάλη Σπέγγου ότι η στρωτή του γλώσσα και η χαρισματική του αφήγηση είναι που κάνουν τα βαθύτερα νοήματα να μας συντροφεύουν όχι μόνο κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης, αλλά και μετά το τέλος της αφυπνίζοντας το μυαλό και την καρδιά μας.

Γιατί όμως χώρα από χαλκό, αλήθεια; Ο χαλκός είναι μέταλλο ελατό και όλκιμο, που σημαίνει ότι μπορεί να επιδεχτεί διάφορους τρόπους μορφοποίησης χωρίς να καταστραφεί. Αυτό λοιπόν να είναι η χώρα από χαλκό; Πάμε να δούμε, όπως θα μας έλεγε και ο ίδιος ο συγγραφέας χαμογελώντας με νόημα, μια και η Φυσική είναι οι σπουδές του.

Ο τόπος και ο χρόνος δεν προσδιορίζονται ακριβώς, με την πρώτη αναφορά όμως στη Βασιλεύουσα, καταλαβαίνουμε πως πρόκειται για τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Μία είναι η Βασιλεύουσα, το ξέρουμε όλοι. Κι έπειτα είναι τα νησιά, όπως αυτό του κρασιού και του ηφαιστείου, δηλαδή η Σαντορίνη, και το άλλο του χαλκού, που είναι η Σέριφος. Η χώρα είναι σε παρακμή, έχοντας απομείνει με πέντε επαρχίες. Γίνεται πιο συγκεκριμένος ο χρόνος λοιπόν, είτε κάτι θυμόμαστε από τη Βυζαντινή Ιστορία των σχολικών μας χρόνων ή με μια ματιά στο διαδίκτυο. Εδώ να πω την αμαρτία μου πως με αφορμή την ανάγνωση του μυθιστορήματος πέρασα ώρες στο διαδίκτυο ψάχνοντας τα ιστορικά γεγονότα της εποχής των Παλαιολόγων.

Το αδιαμφισβήτητο ιστορικό γεγονός είναι η Άλωση, από την αρχή αυτό περιμένουμε, το γνωρίζουμε το αναπόφευκτο. Κι εδώ μπαίνει το ταλέντο και η φαντασία του συγγραφέα για να δημιουργήσει ένα πραγματικό έπος και να συμπυκνώσει αιώνες βυζαντινής ιστορίας μέσα στις 670 σελίδες του μυθιστορήματος δίνοντάς μας μια ιστορία παράλληλη με την ιστορία, γεμάτη ίντριγκες και σκακιστικές κινήσεις, πόλεμο ιερό και πόλεμο συμφερόντων, μια ιστορία όπου τα ανθρώπινα πάθη έρχονται στην επιφάνεια μέσα από τον έρωτα, τη φιλία, τη συντροφικότητα, μα πάνω από όλα τη δίψα (με όποιο κίνητρο κι αν έχει αυτή) για την εξουσία.

Τρεις είναι οι πρωταγωνιστές και ο συγγραφέας τούς ονοματίζει από τους πρώτους φθόγγους της ιδιότητάς τους. Είναι ο Νεπήρ (νεαρός πειρατής), ο Διάρχων (διάδοχος άρχοντας) και ο Μέταλ (σκλάβος στα μεταλλωρυχεία). Τι κοινό έχουν; Ένα λευκό σημάδι στον λαιμό. Γιατί κι οι τρεις τους είναι απόγονοι του Αυτοκράτορα που άλλοι είπαν Μέγα, αυτός όμως έμεινε στην ιστορία με το όνομα Ολετήρας (αυτός που σαρώνει προκαλώντας καταστροφή), του Αυτοκράτορα που τράβηξε σε εκστρατεία στο βασίλειο του φεγγαριού με την ιδέα να ενώσει τη σοφία της Δύσης με αυτή της Ανατολής. Και τώρα, σε αυτή την κρίσιμη στιγμή της χώρας, ο καθένας από τους τρεις διεκδικεί το στέμμα. Ο Μέταλ, που ποτέ του δεν ασχολήθηκε με την πολιτική, πιστεύει ότι η κατάσταση της χώρας οφείλεται στη διαφθορά και πως πρέπει να υπάρξει τιμιότητα και δικαιοσύνη. Ο Διάρχων, μια και το νησί του, το νησί του χαλκού, απολαμβάνει μια ιδιαίτερη αυτονομία, θεωρεί ότι η ύπαρξη πολλών κυψελών σε ένα κράτος, θα φέρει τα καλύτερα διοικητικά αποτελέσματα. Ο Νεπήρ πιστεύει πως όλα πρέπει να γκρεμιστούν και να κτιστούν από την αρχή. Τρεις διαφορετικές θεωρίες, τρεις διαφορετικοί τρόποι διακυβέρνησης και ένα μυστικό όπλο. Ποιος είναι αυτός που θα επικρατήσει;

Δια πυρός και σιδήρου περνούν οι ήρωες ενώ γύρω τους ο κόσμος αλλάζει καθημερινά. Ο κίνδυνος είναι ορατός και αόρατος μαζί, τα βέλη χτυπούν τη χώρα από παντού. Αυτός που θα πάρει την εξουσία αγωνίζεται με νύχια και με δόντια.

Για την πλοκή του μύθου δεν θα αποκαλύψω κάτι άλλο, σας αφήνω με την προσμονή μιας αναγνωστικής απόλαυσης. Αυτό που έχω να επισημάνω είναι το μέγιστο κατόρθωμα του Μιχάλη Σπέγγου να μπορεί να σε κρατήσει στο κείμενό του, αλλά όχι μόνο αυτό, μπαίνεις μέσα, γίνεσαι ένα με τους πειρατές, τους κατοίκους του νησιού του χαλκού, τον κόσμο της Βασιλεύουσας. Θα ερωτευτείς, θα πολεμήσεις, θα κλάψεις και θα μισήσεις κι εσύ μαζί τους, θα νιώσεις την απελπισία και την αγωνία καθώς οι εκκλήσεις δεν βρίσκουν ανταπόκριση, θα αισθανθείς το δέος και τον φόβο, το μεγαλείο αλλά και την πτώση, τον εξευτελισμό της ανθρώπινης υπόστασης, τα πισώπλατα χτυπήματα, θα μυρίσεις τη σκόνη και την πυρίτιδα μα και τη μυρωδιά του πελάγους, θα ακούσεις τον ήχο τον σπαθιών, τα ουρλιαχτά, τα μάτια σου θα γεμίσουν από τον κουρνιαχτό της μάχης.

Καθηλωτικές οι περιγραφές της μάχης και της ναυμαχίας. Πλήρες το ψυχολογικό πορτρέτο των τριών πρωταγωνιστών. Η αφήγηση κατά κύριο λόγο σε ενεστωτικό χρόνο, κοφτές προτάσεις σεναριακού τύπου, σαν να ακούς έναν ρυθμό στακάτο, που δεν σε αφήνει να αποσπαστείς, δεν σε αφήνει να αφήσεις την ανάγνωση.

Διατρέχοντας ξανά τις σελίδες του «Χώρα από χαλκό», φτάνω να απαντήσω ότι ναι, έτσι είναι καμωμένος το τόπος. Για να μπορεί να αντέχει, ό,τι κι αν συμβεί, όσα κι αν περάσει. Διατρέχοντας ξανά τις σελίδες, πονάω για τα παρελθοντικά δεινά, με την ευχή να μάθουμε κάτι όλοι εμείς, όχι μόνο οι κάτοικοι της χώρας του χαλκού, αλλά και όλου του κόσμου.

Ένα ακόμα μεγάλο μπράβο στον Μιχάλη Σπέγγο για τον τρόπο που ενέταξε στην αφήγηση και τον μύθο του στιγμές που οφείλουν να προβληματίσουν και να μην επαναληφθούν, αλλά και στιγμές ένδοξες και ηρωικές. Μικρά και μεγάλα, γνωστά ή λιγότερα γνωστά περιστατικά μπήκαν σαν μικρά λιθαράκια στο μεγάλο οικοδόμημα αυτού του μυθιστορήματος. Κι αν κρυφοκοιτάξεις, κι εσύ φίλε αναγνώστη, πίσω από τα παράθυρα θα δεις τον όχλο που αυτόν που επευφημεί σε λίγο θα χλευάσει, θα δεις τον μέγιστο να ταπεινώνεται, θα δεις την διαμάχη ομόθρησκων και αλλόθρησκων στο όνομα του ενός και αληθινού θεού, κι ανθρώπους με το ίδιο αίμα να σκορπίζουν όλεθρο, κι άλλους που σχήμα δεν σεβάστηκαν, κι αρνήθηκαν να δώσουν το έλεός τους.

«Τα αγρίμια παραμόνευαν, οι καθημερινοί άνθρωποι που βλέπουν το παράπτωμα κατά την κρίση τους και τα ειωθότα της εποχής. Αυτά είναι τα αγρίμια. Και τα αγρίμια είναι στη φύση τους να κατασπαράζουν» (Χώρα από χαλκό, σελίδα 42)

Το μυθιστόρημα κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Ελληνικά Γράμματα».