Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο: ο θεματοφύλακας ενός μακρινού παρελθόντος (β' μέρος)

Η συλλογή γλυπτικής καταλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος του ισογείου στο Εθνικό Αρχαιολογικό μουσείο. Πρόκειται για γλυπτά που ανάγονται στις περιόδους της γλυπτικής των αρχαϊκών χρόνων (8ος-5ος π.Χ. αιώνας), των κλασσικών  (5ος και 4ος π.Χ. αιώνας), των ελληνιστικών (τέλος 4ου-1ος π.Χ. αιώνας) και των ρωμαϊκών (1ος π.Χ έως 5ος μ.Χ.). Καθώς ο επισκέπτης του μουσείου περιφέρεται ανάμεσα στις γλυπτές και ανάγλυφες μορφές, παρατηρεί την αλλαγή του ύφους και της νοοτροπίας της κάθε περιόδου. Η ίδρυση της πόλης-κράτους και η πληθυσμιακή σταθεροποίηση οδηγούν σε άλλες ανάγκες. Καθώς οι παλιοί ξύλινοι ναοί αντικαθίστανται από λίθινους, γεννιέται η ανάγκη διακόσμησής τους. Χαρακτηριστικά δείγματα οι κούροι και οι κόρες. Τα αγάλματα γίνονται όλο και πιο κομψά στην περίοδο που γνωρίζουμε σαν "χρυσό αιώνα του Περικλή". Η πρόθεση του γλύπτη είναι να εξιδανικεύσει το σώμα και να κάνει το έργο του να αποπνέει μια πνευματικότητα. Χαρακτηριστικό είναι το άγαλμα της Αθηνάς της Βαρβακείου, το οποίο, παρότι αντίγραφο του τρίτου μετά Χριστόν αιώνα, θεωρείται το πιστότερο και πληρέστερα σωζόμενο ως προς το πρωτότυπο που είχε κατασκευάσει ο Φειδίας και είχε τοποθετηθεί στον Παρθενώνα το 438 π.Χ. Εντυπωσιακός και ο χάλκινος Ποσειδώνας του Αρτεμισίου, που μοιάζει ολοζώντανος και επικεντρώνει όλα τα βλέμματα. Η θέση του περίοπτη, η σκούρα φιγούρα στο κέντρο της αίθουσας να περιστοιχίζεται από λευκές μαρμάρινες οπτασίες. 

Πέρα από τα αγάλματα και τα επιτύμβια, κομμάτια από αετώματα, όπως αυτό της επόμενης φωτογραφίας, δίνουν μια άλλη διάσταση. Από παριανό μάρμαρο, το σύμπλεγμα του ταύρου και του λιονταριού είναι σαν να πάλλεται. Καταπληκτικές οι λεπτομέρειές του καθώς στο δεξί κομμάτι το λιοντάρι φαίνεται να έχει αρπάξει την πίσω μεριά του ταύρου. (το αριστερό είναι γύψινο εκμαγείο, αντίγραφο του πρωτότυπου, που βρίσκεται στο Μητροπολιτικό μουσείο της Νέας Υόρκης).

Στην ελληνιστική εποχή επικρατεί ο ρεαλισμός και τα αγάλματα έχουν πιο εξατομικευμένα χαρακτηριστικά. Εντυπωσιακό το θεατρικό προσωπείο από πεντελικο μάρμαρο, του 2ου π.Χ. αιώνα, με τα εξεζητημένα  χαρακτηριστικά. Ταυτίζεται με τον τύπο του πρώτου δούλου της Νέας Κωμωδίας.
Πομπός έντονων συναισθημάτων και το βουκολικό "προσφυγάκι", μικρό άγαλμα παιδιού που φοράει κάπα και  σφίγγει έναν σκύλο στην αγκαλιά του. Είναι του 1ου π.Χ. αιώνα, βρέθηκε στο Γεροντικό της Νύσσας, στη Μικρά Ασία και μεταφέρθηκε στην Αθήνα το 1922 από τον αρχαιολόγο Κουρουνιώτη, που το ανέσκαψε.

Το μαρμάρινο σύμπλεγμα της Αφροδίτης με τον Πάνα και τον Έρωτα, προερχόμενο από τη Δήλο και χρονολογούμενο γύρω στο 100 π.Χ. έχει ακόμα διακριτά χρώματα σε αρκετά σημεία του. Η θεά Αφροδίτη προσπαθώντας να αποκρούσει την ερωτική επίθεση του Πάνα, τείνει απειλητικά το σανδάλι της, ενώ ο φτερωτός γιος της, ο Έρωτας, σπεύδει να τη συνδράμει.

 

 Θα μπορούσα να το κοιτάζω με τις ώρες. Όλα τα εκθέματα του μουσείου είναι έργα τέχνης, αυτό το συγκεγκριμένο γλυπτό όμως μού δημιούργησε πολύ έντονα συναισθήματα. Νομίζεις ότι η μορφή αναπνέει και απλά έχει αποκοιμηθεί, για να ξαποστάσει. Εκφραστικό, ρεαλιστικό έως την παραμικρή του λεπτομέρεια, αναπαριστάνει μια Μαινάδα που κοιμάται σε βραχώδη επιφάνεια, πάνω σε μια δορά πάνθηρα. Το άγαλμα διακοσμούσε προφανώς κάποια πολυτελή οικία και είναι χρονολογημένο γύρω στο 117-138 μ.Χ. Παρότι ανήκει στη ρωμαϊκή περίοδο, εκφράζει  μια κλασικιστική τάση. Σε αυτή την εποχή θα γνωρίσει ακμή η παραγωγή μαρμάρινων σαρκοφάγων όπως και τραπεζοφόρων (μαρμάρινα στηρίγματα τραπεζιών). Χαρακτηριστική η μαρμάρινη σαρκοφάγος που δεσπόζει επιβλητική στο αίθριο, στο υπόγειο  του μουσείου και χρονολογείται γύρω στο 150-175 μ.Χ. Στις δύο μακρές πλευρές της, απεικονίζονται από τη μια ο Διόνυσος, που υποβαστάζεται από Σάτυρο, και ερωτιδείς, που κρατούν σύμβολα των εποχών, ενώ στην άλλη ερωτιδέας, λιοντάρια, βουκράνια και γιρλάντες.