Ελευθερία Δημητρομανωλάκη: Ο δρόμος του όρκου

Τι σημαίνει αλήθεια ο όρκος; Για άλλους λέξη που θα έγραφαν συνειδητά με κεφαλαίο, για κάποιους κάτι τυπικό. Σε κάποιους μπορεί να θυμίσει τον όρκο που δίνουμε σε δικαστήριο, κάποιοι πτυχιούχοι θα ανατρέξουν στην ημέρα της ορκωμοσίας τους.

Σε μία ορκωμοσία και το ξεκίνημα του ιατρικού λειτουργήματος μάς παραπέμπει το μυθιστόρημα της Ελευθερίας Δημητρομανωλάκη «ο δρόμος του όρκου» που κυκλοφορεί από τις Βορειοδυτικές εκδόσεις. Τη στιγμή που δίνεται ο πιο ιερός όρκος, αυτός του Ιπποκράτη, ο καταστατικός χάρτης της ιατρικής ηθικής και δεοντολογίας. Το σημείο όπου ο νέος γιατρός οφείλει να χαράξει την πορεία του έτσι ώστε να συμβαδίσει με το ανθρωποκεντρικό της επιστήμης του. Η ανθρώπινη ζωή είναι σύντομη, η επιστήμη ατέλειωτη, ο χρόνος λίγος, η πείρα λαθεμένη και η απόφαση γεμάτη ευθύνες. Σε αυτή την πρόταση συμπυκνώνεται η φιλοσοφία του Ιπποκράτη. Από τη μία το πεπερασμένο του ανθρώπου μέσα στον πιεστικό χρόνο και από την άλλη η κρίσιμη στιγμή της γνωμάτευσης και της απόφασης όπου το ελαφρυντικό που δίνεται στον άνθρωπο, ως προς την εσφαλμένη κρίση, δε χαρίζεται στον γιατρό. Ο όρκος τον δένει και οφείλει να τον υπηρετήσει πιστά προκρίνοντας την ίαση, την αντιμετώπιση κάθε αντίξοης κατάστασης, το ξεγέλασμα του χρόνου. Και τότε ο άνθρωπος καλείται να γίνει υπεράνθρωπος.

Θα μου πείτε υπάρχουν τέτοιοι άνθρωποι ή μάλλον τέτοιοι γιατροί; Για όσους δεν έχουν ακούσει το όνομα του Διαμάντη Κασιούμη (η γράφουσα ομολογεί πως μέχρι την ανάγνωση του μυθιστορήματος ανήκε σε αυτή την κατηγορία), «ο δρόμος του όρκου» είναι η ευκαιρία όχι μόνο να μάθουν το έργο και την πολιτεία του, αλλά και να κατανοήσουν τι σημαίνει να ξεπερνάω τις δυνάμεις μου ή αλλιώς να είμαι κάπου ολοκληρωτικά ταγμένος. Γιατί ο Κασιούμης επέλεξε να υπηρετήσει τον Όρκο όντας ο ίδιος Άνθρωπος (όπου το αρχικό γράμμα ως κεφαλαίο αποδίδει το μέγιστο και των δύο λέξεων).

Προς το τέλος του όρκου του Ιπποκράτη και ας μου συγχωρήσει ο αναγνώστης την παράφραση αναφέρεται πως αυτός που θα τον υπηρετήσει πιστά θα απολαύσει σεβασμό και τιμή σε αντίθεση με τον επίορκο ιατρό. Στο μυθιστόρημα, τη ζωή και το έργο του Διαμάντη Κασιούμη αφηγείται ο Αντίνοος, συμφοιτητής και συνοδοιπόρος του γιατρός με αντίξοα συναισθήματα. Ο αρχικός του θαυμασμός, γίνεται αντιζηλία έως ότου ο χρόνος και οι προσωπικές εμπλοκές θα αναδείξουν ξανά την αληθινή δύναμη της φιλίας.

Ο Διαμάντης Κασιούμης επέλεξε έναν δρόμο μοναχικό, δύσβατο. Δεν πάτησε ποτέ τον όρκο του, όντας άνθρωπος ακέραιος, ταγμένος να γιατρέψει κάθε αδυναμία της ασθενούς σάρκας .Ήρθε σε σύγκρουση με το κατεστημένο, επιλέγοντας πάντα να προσφέρει στο σύνολο και όχι στον εαυτό του. Αριστούχος, ξεπερνώντας τις οικονομικές δυσκολίες όντας γιος αγρότη (μα ήταν και αυτό που τον έκανε να σκύψει πάνω από τον άνθρωπο, αυτόν που γνώριζε τον τρόπο που η γη μιλάει στην ψυχή) περνάει δεύτερος στην Ιατρική Σχολή Αθηνών το 1949. Σαράντα και πλέον χρόνια άσκησε τη χειρουργική και ήταν ο πρώτος που επανασυγκόλλησε επιτυχώς άκρο πανελλαδικά. Το 1978 ανέλαβε την πλήρη αναμόρφωση του πρώην σανατορίου Χατζηκώστα στα Ιωάννινα, κατόπιν εκλέγεται Καθηγητής Ιατρικής του νεοσύστατου τότε Πανεπιστημίου στην ίδια πόλη.

Δε θα μακρηγορήσω άλλο σχετικά με τη ζωή του. Αυτό εξάλλου είναι το έργο που επιτέλεσε με πλήρη επιτυχία η Ελευθερία Δημητρομανωλάκη. Με εφόδιο τις πηγές και τα αρχεία, αλλά και τη σθεναρή πένα της, αφηγείται συναρπαστικά μια ζωή που μοιάζει μυθιστόρημα. Κατατοπιστική πλήρως η περιγραφή των εκάστοτε πολιτικών συνθηκών και ιστορικών σελίδων της Ελλάδας, ολοζώντανοι διάλογοι, ο αναγνώστης ζει και ξαναζεί την κάθε στιγμή της ζωής του γιατρού και επιστήμονα Διαμάντη Κασιούμη. Του ανθρώπου που στάθηκε πατρική φιγούρα για όλους. Δανείζομαι μερικές φράσεις από το τέλος του μυθιστορήματος, γιατί ακόμη έχω αυτή τη φωνή στο μυαλό μου, τόσο παραστατικά έχει αποδοθεί. «Μπα! Τι είναι αυτά; Φοβόμαστε! Τι είναι μωρέ παιδάκι μου; Φοβάσαι; Κοτζάμ άντρας και φοβάσαι; Αυτά θα δούμε μόνο; Αυτά θα περάσουμε μόνο; Έλα σήκω πάνω, σήκω κι έχουμε πολλά να κάνουμε…»

Θα σταθώ στο πιο συγκινητικό για εμένα κομμάτι του βιβλίου, σε αυτό που ονομάζω κήπο της αθανασίας, σελ. 434-435.

«…Αυτοί οι άνθρωποι είναι όλοι εκείνοι που τους χάριζε την 25^η ώρα κάθε μέρας του, για να τους σώσει. Αυτή η κλεμμένη ώρα από το υστέρημα του χρόνου του, αντιστοιχούσε στη σωτηρία τους. Γιατί ζωή του ήταν η ζωή τους. Έχουν έρθει όλοι μαζί να του δώσουν μια νέα ζωή. Ο καθένας του έρχεται και καταθέτει αυτήν τη δική του χαρισμένη 25^η ώρα, για να ζήσει ο χειρουργός του ξανά και ξανά ό,τι ο ίδιος είχε προσφέρει. Τη ζωή, τη σωτηρία, την ελευθερία από το φόβο. Αυτές οι χιλιάδες χιλιάδων 25^ες ώρες που απλόχερα είχε χαρίσει, αυτοί οι χιλιάδες χιλιάδων άνθρωποι είναι όλοι εδώ στον κήπο του, για να του δείξουν πως συνεχίζουν αυτό που τους δώρισε: τη ζωή. Άρα η δημιουργία του δεν έχει φτάσει ακόμη στο τέλος, γιατί τα έργα των χεριών του είναι εκεί. Ακούραστα και δυνατά. Έχουν έρθει για να του δώσουν τη μνήμη για όλες αυτές τις καθημερινές 25^ες ώρες που στέρησε από τον εαυτό του, από την οικογένειά του, από τις χαρές της καθημερινότητας, για να είναι πάντα εκεί στο δικό τους προσκέφαλο.

Ο Διαμάντης Κασιούμης ξαναζεί μέχρι τελευταίας σταγόνας την κάθε χειρουργική του μέρα, το κάθε επιστημονικό του επίτευγμα μέσα σε απόλυτη ευτυχία. Όλοι αυτοί οι άνθρωποι, σε κατάσταση βαθιάς ευγνωμοσύνης, ένας-ένας κι όλοι μαζί αφαιρούν την 25^η ώρα της οδύνης του, μετατρέποντάς την σε απόλυτη μνήμη, σε απόλυτη αλήθεια, στο σημείο εκείνο όπου ο χρόνος γίνεται σχετικός, όπου ο χρόνος παύει να υπάρχει, χαρίζοντάς του ταυτόχρονα την 25^η ώρα της αθανασίας…»

Ο δρόμος του όρκου σηματοδοτεί όλο αυτό το ταξίδι μέχρι την άφιξη στον τόπο όπου η μνήμη τιμάται για πάντα.