Στάχτη στα μάτια ή μήπως όχι; Ο ρόλος του εξώφυλλου σε ένα βιβλίο.

Μήπως πρέπει να αρχίσουμε να μιλάμε για οίκους μόδας και στα βιβλία; Δεν χαριτολογώ, καθώς διανύουμε πια την εποχή που το εξώφυλλο, το ντύσιμο δηλαδή του βιβλίου, αντιμετωπίζεται με τους ίδιους κανόνες και την ίδια λογική ενός προϊόντος υψηλής ραπτικής (αν και στη χώρα μας, μάλλον μικροβιοτεχνίας είναι πολλές φορές). 

Το εξώφυλλο καθορίζεται με διάφορους τρόπους. Αυτός που επιβάλλει η λογική είναι να έχει κάποια σχέση με το περιεχόμενο ή την κεντρική ιδέα ή τους ήρωες  ή σε τελευταία ανάλυση να είναι σε συνάφεια με τον τίτλο του βιβλίου, οπότε και ξεφεύγει από τη μαζική παραγωγή (όλα αυτά βέβαια πάντα σε συνάρτηση με το μέγεθος και τη σοβαρότητα του εκδοτικού οίκου). Ένας άλλος τρόπος είναι η τυποποίηση, ανάλογα με το λογοτεχνικό είδος που το βιβλίο εκπροσωπεί. Για παράδειγμα, τα ρομαντικά μυθιστορήματα είναι αδύνατον να έχουν το ίδιο σκεπτικό ως προς την επιλογή εξωφύλλου με τα αστυνομικά. Σίγουρα δεν περιμένεις να δεις μια κοπέλα με μια ανθοδέσμη στα χέρια σε ένα νουάρ μυθιστόρημα, αλλά ούτε και τον δολοφόνο που κραδαίνει ένα δρεπάνι σε ένα ρομαντικό, ΄Ενας τρίτος τρόπος είναι το τι ακριβώς επιτάσσει η μόδα της εποχής. ή τέλος πάντων η αντίληψη του εκδοτικού για το τι είναι μόδα. Πολλές φορές βλέπουμε κάποιους εκδοτικούς οίκους να παρουσιάζουν ένα συγκεκριμένο concept στα εξώφυλλά τους για τουλάχιστον έναν ολόκληρο χρόνο. Και ένας τέταρτος είναι ένα εξώφυλλο να φτιάχνει μόδα από μόνο του και να υπάρξουν πολλοί μιμητές του. 

To σύνηθες (για την Ελλάδα τουλάχιστον) είναι να δίνει ο συγγραφέας μια σύντομη περίληψη του έργου του στο ατελιέ και ο γραφίστας να του παρουσιάσει τρία έως πέντε εξώφυλλα, ώστε να επιλέξει. Με τη σύγχρονη κοινωνική δικτύωση, δεν είναι λίγοι αυτοί που θέτουν τα εξώφυλλα σε ένα είδος ψηφοφορίας, για να δουν την προτίμηση του αναγνωστικού κοινού. Στην πράξη, όλα τα παραπάνω σχετίζονται με το μπάτζετ του εκδοτικού οίκου αλλά και με το αν θεωρεί το βιβλίο καλλιτεχνική δημιουργία ή απλά εμπόρευμα ή προσπαθεί να βρει τη μέση τομή, ώστε να παρουσιάσει ναι μεν ένα βιβλίο που θα τραβήξει τον αναγνώστη, αλλά θα έχει και ένα καλαίσθητο πρωτότυπο εξώφυλλο. 

Πάμε να δούμε  πώς έχουν τα πράγματα από πιο κοντά. Σημερινή επίσκεψη σε μεγάλο βιβλιοπωλείο και ρίχνω μια ματιά στους νεώτερους τίτλους κυκλοφορίας, εστιάζοντας στα ελληνικά βιβλία. (Ναι, για κατασκοπία έχω πάει). Προσπερνάω στραβομουτσουνιάζοντας τα γνωστά και μη εξαιρετέα εξώφυλλα με γυναίκες προφίλ, ανφάς, μισογυρισμένη πλάτη, εντελώς γυρισμένη πλάτη, γονυπετείς, σαν τις κλαίουσες ιτιές ένα πράγμα, όσο για τα χρώματα στο εξώφυλλο, αν δεν είναι ροζ, θα είναι φούξια, κάτι γυναικείο τέλος πάντων. Καμία πρωτοτυπία, μετά από λίγο ούτε θυμάμαι τι είδα.
Θα σας πω όμως τι μου έκανε εντύπωση.

"Η έβδομη λειτουργία της γλώσσας" του Laurent Binet, εκδόσεις Όπερα. Το έντονο κίτρινο του φόντου και το τεράστιο εφτάρι τράβηξαν με τη μία το βλέμμα μου. Αμέσως σχεδόν, είδα ότι το επτά ήταν βασικά ένα τσεκούρι. Προτού γυρίσω να δω το οπισθόφυλλο, το εξέλαβα ως άλλο ένα θεωρητικό βιβλίο γλωσσολογίας. Προς στιγμήν δίστασα, μου είχε κάνει όμως τόση εντύπωση το εξώφυλλο (τότε διέκρινα ότι πάνω στην κόψη του τσεκουριού, έγραφε "777 Logos club"). Διαβάζοντας το οπισθόφυλλο διαπίστωσα ότι είναι αστυνομικό όπου ένας αστυνομικός επιθεωρητής αναλαμβάνει να εξιχνιάσει τον φόνο ενός καθηγητή σημειολογίας. Καθώς ο ίδιος δεν μπορεί να αντιληφθεί τον κώδικα επικοινωνίας του θεωρητικού ρεύματος στο οποίο ανήκει ο νεκρός, χρησιμοποιεί "διερμηνέα" για να εισχωρήσει στα άδυτα της "Γαλλικής θεωρίας".

"Ε, και;" της Ελένης Περινού, εκδόσεις Αρμός. Αδύνατον να μη τραβήξει το βλέμμα αυτό το από τη μία κόκκινο και από την άλλη πράσινο μήλο, ενωμένα με ράμματα ή βελονιές. Μου άρεσε το παιχνίδι με τα χρώματα, καθώς αυτά εναλλάσονται στα γράμματα του τίτλου και στα μήλα.  Πραγματεύεται τον κατ' αρχάς αντιδεοντολογικό έρωτα ανάμεσα σε έναν ψυχοθεραπευτή και την ασθενή του, για να μας δείξει τελικά ότι η αλήθεια βρίσκεται πάντα πάνω από τη λογική. Αυτά με πληροφόρησε το οπισθόφυλλο και βρήκα πολύ επιτυχημένο τον συνδυασμό ανάμεσα στον τίτλο και την εικόνα του εξωφύλλου.


"Ζωολογικός κήπος τσέπης" της Λίζα Μαμακούκα", εκδόσεις Μέθεξις. Ακριβώς αυτό που λέει ο τίτλος του. Τσέπη ενός τζιν και πάνω της κεντημένα επτά ζώα, σε άλλο χρώμα το καθένα. Μου άρεσε το concept, σκέφτηκα πως ο τίτλος μοιάζει να αναδύεται ή έτοιμος να καταδυθεί (όπως το πάρει κανείς) μέσα στην τσέπη. Μια συλλογή διηγημάτων, όπου οι δώδεκα ιστορίες τους μιλούν για ανθρώπους τσέπης, ανθρωπάκια της διπλανής πόρτας, με αφορμή την με κάποιον τρόπο εμπλοκή του καθενός με ένα θηρίο τσέπης, ένα μικρόσωμο ή μικροσκοπικό ζώο κάθε φορά.

"Golden girl" της Ειρήνης Τσάλη, εκδόσεις Μελάνι. Μου άρεσε το "φωτογραφικό" εξώφυλλο. Γυναικείες γάμπες ντυμένες με μια αέρινη μαύρη παντελόνα και αυτές οι κομψές όσο και θανατερές γόβες στιλέτο. Ο δείκτης ακουμπάει το τακούνι, σαν να σου λέει "κανένας δεν τα βάζει μαζί μου". Πραγματεύεται τη ζωή της Ζωής, που από το λαμπρό λονδρέζικο City καταλήγει σε ένα χωριουδάκι του νομού Κορινθίας, σαν να λέμε κάπου στο τέλος του κόσμου. Ή μήπως όχι;

"Ροζ στόρι" της Γεωργίας Δεμίρη", εκδόσεις Ψυχογιός. Το χιουμοριστικό στυλ της Δεμίρη ταιριάζει απόλυτα με το concept του εξωφύλλου, παρότι αμέσως μου θύμισε τα αντίστοιχα βιβλίων της Kinsella. Εδώ, το καρτουνίστικο σχεδόν εξώφυλλο με το λαχανί αυτοκίνητο και τις γυναικείες γάμπες να προβάλουν από το παράθυρο μού δημιούργησε μια αίσθηση ευφορίας και με έκανε να χαμογελάσω και να χαλαρώσω. Μια τρυφερή ιστορία αγάπης με ήρωες έναν πρίγκιπα και μια Σταχτοπούτα της εποχής μας.



Ψάξτε κι εσείς να βρείτε τι σας τραβάει σε ένα εξώφυλλο κι αν τελικά φτάνετε να διαβάσετε το βιβλίο. Ελπίζω να σας άνοιξα την όρεξη για αναζητήσεις.