Νατάσα Γκουτζικίδου: Άγγελοι πολέμου

Δεύτερος Παγκόσμιος, Λονδίνο.

Η Άλκηστη ζει σε ένα σπίτι χωρίς αγάπη, θεατής στο γάμο-παρωδία των γονιών της, αποξενωμένη από την ίδια της την αδερφή. Καθώς ο πόλεμος μαίνεται γύρω της, οι συγκυρίες το φέρνουν να δουλέψει σαν νοσοκόμα, βοηθός του γιατρού Φραγκίσκου. Παλεύοντας με τη σκληρότητα και την οδύνη, γνωρίζει εκείνον. Ο Τζόναθαν είναι σμηναγός της ΡΑΦ που χρήζεται ο άγγελος προστάτης της.

Φραγκίσκος και Τζόναθαν: Δυο άντρες διεκδικούν την ίδια γυναίκα, για αυτήν όμως οι περιστάσεις και το καθήκον δημιουργούν αλλεπάλληλα εμπόδια. Θα επιτρέψει στον εαυτό της να αφεθεί στη μαγεία του έρωτα ή αγκιστρωμένη στα πρέπει και στις τύχες των άλλων, θα προκαλέσει και τη δική της τύχη;

Υπάρχει άραγε ο άγγελός της ή είναι απλά μια αφηρημένη έννοια;

Η Άλκηστη θα δώσει πολλές μάχες για να νικήσει τις αμφιβολίες της, η πιο αδυσώπητη όμως θα είναι η τελευταία.

Οι «άγγελοι πολέμου» είναι ένα πολυδιάστατο μυθιστόρημα. Πέρα από το επίπεδο της μυθοπλασίας και της διαδρομής σε ένα κόσμο σημερινά αντίστοιχο παρά τη χρονική διαφορά, είναι ένα ταξίδι καρδιάς, ψυχής και νου. Ένα απάνθισμα καταστάσεων και συναισθημάτων αλλά ταυτόχρονα και μια μελέτη της ανθρώπινης ύπαρξης μέσα από τη σχέση γραφής και ανάγνωσης που προσφέρεται για προσεγγίσεις ψυχολογικές, κοινωνιολογικές αλλά ακόμη και θεολογικές.

Το ύφος της σωστά δομημένης γραφής συνταράζει και ταυτόχρονα μαγεύει, ο δε αναγνώστης συμπάσχει. Η ικανότητα της συγγραφικής πένας βγάζει αβίαστα στο φως τους προβληματισμούς των ηρώων αλλά και δικούς μας όσον αφορά κάθε είδος σύγκρουσης.

Οι ήρωες του μυθιστορήματος είναι άνθρωποι ευδιάκριτοι, με πάθη και αισθήματα, ανεμοδαρμένοι από τη ζωή, έρμαια ανομημάτων και λαθών, φύλακες μυστικών.

Η Άλκηστη λειτουργεί με το πρέπει, γιατί μόνο έτσι θα μπορέσει να αντιμετωπίσει την αγωνία και τον πόνο μαζί με τη λαίλαπα του πολέμου.

Η αδελφή της η Έλλη από ξένοιαστη κοπέλα μετατρέπεται σε ένα πληγωμένο αγρίμι, εξωτερικεύοντας τη δική της ένταση με θυμό, ξεσπάσματα και απομάκρυνση από τους οικείους της.

Ο πατέρας Θάνος κουβαλάει ένα βάρος που όμως προτιμά να αγνοεί. Αποδέχεται μία παγιωμένη πλέον κατάσταση με μόνη αναζωπύρωση στη θράκα της οικογενειακής εστίας την αγάπη του για την πρωτότοκη κόρη.

Η μητέρα Μαργαρίτα είναι ψυχρή και απόμακρη προτάσσοντας συνεχώς τα ατομικά της θέλω, δίνει το παρόν μόνο σαν φυσική παρουσία, οικτίρει αλλά δεν εξηγεί, έχοντας καλά φυλαγμένους σκελετούς από το παρελθόν στο ντουλάπι της.

Από τους δύο άντρες που διεκδικούν την καρδιά της Άλκηστης, ο Φραγκίσκος είναι ο ανιδιοτελής γιατρός, επιφανειακά ψυχρός και σε αυτό το τελευταίο μοιάζει στην Άλκηστη σηκώνει τα βάρη του πολέμου αλλά και αυτά της συνείδησής του.

Από την άλλη ο Τζόναθαν είναι ο ήρωας που μοιάζει σε ιππότη παραμυθιού, πολύ καλός για να είναι αληθινός και αυτό είναι που κάνει την Άλκηστη επιφυλακτική απέναντί του. Ο Τζόναθαν βρίσκεται κάπου ανάμεσα σε τούτη τη γη και τους αιθέρες, ένας άγγελος που μπαίνει στη ζωή της Άλκηστης δίνοντας την υπόσχεση ότι θα βρίσκεται πάντα δίπλα της.

Αυτοί και άλλοι που έχουν τη δική τους θέση δευτεραγωνιστή ή απλού κομπάρσου στο θέατρο της σύρραξης του δεύτερου παγκόσμιου πολέμου, άνθρωποι μέχρι πρότινος ανέμελοι κοινωνοί της ζωής παρασύρονται από τα καταιγιστικά πυρά. Κάποιων ο χαρακτήρας θα ατσαλωθεί, κάποιοι θα υποκύψουν στις αδυναμίες τους. Τι υπάρχει στο τέλος της διαδρομής για τον καθένα; Το φως της ελπίδας, το ημίφως της λήθης και της φυγής ή το σκοτάδι της αφάνισης;

Ας σταθούμε στην ερμηνεία της λέξης άγγελος που κατ’ αρχήν σημαίνει την μεταφορά και αναγγελία ειδήσεων, μηνυμάτων και πληροφοριών. Στο μυθιστόρημα όλα τα πρόσωπα κομίζουν και ανατρέπουν. Και αυτό είναι ένα ακόμη πλεονέκτημα στην εξέλιξη του μύθου, καθώς το ενδιαφέρον παραμένει αμείωτο. Η συγγραφέας έχει ποτίσει την πένα της με τις σωστές αναλογίες μυστηρίου, σύγκρουσης, αντίκρουσης που άλλοτε ενδύονται τον πικρό ρεαλισμό και άλλοτε τον ποιητικό λόγο.

Από την άλλη, οι άγγελοι είναι πνευματικά όντα που συναντούμε σε πολλές θρησκείες, ο κρίκος ανάμεσα στον κόσμο και το υπερβατικό. Λέγεται πως ο καθένας μας έχει τον προσωπικό του φύλακα άγγελο, είτε αυτό ειδωθεί στο καθαρά θρησκευτικό πλαίσιο είτε μεταφορικά όπως πολύ συχνά το χρησιμοποιούμε για ένα αγαπημένο πρόσωπο, καθοδηγητή στην κατανόηση του καλού και του κακού. Άγγελοι και δαίμονες, έκπτωτοι άγγελοι και αυτοί οι τελευταίοι, όπως η Μαργαρίτα και ο Χρήστος που πήραν τη δική τους απόφαση στο σταυροδρόμι της Αρετής και της Κακίας.

Τελειώνοντας θέλω να παραθέσω ένα απόσπασμα που συνειρμικά με οδηγεί από το μύθο των αγγέλων πολέμου στον ποιητικό λόγο του Οδυσσέα Ελύτη. Από το πρόσω ηρέμα, συλλογή «ιδιωτική οδός».

«Ω, ας είναι καλά ο άγγελός μου ο κατεβασμένος από κάποιο τέμπλο, θεός του ανέμου συνάμα κι Έρως και Γοργόνα, θάλεγες τον είχα κάνει πριν γεννηθώ ειδική παραγγελία. Με την ευλογία του παλαντζάρω καλύτερα τις φουρτούνες τις δικές μου και προχωρώ στις επικίνδυνες περιοχές, τα ύφαλα και τις κρυφονεριές, περασμένα μεσάνυχτα με αναμμένα τα δικά μου φωτάκια».

«Άγγελοι πολέμου» για να αφουγκραστούμε και τη δική μας καρδιά!

(το παραπάνω κείμενο είναι η εισήγησή μου στην παρουσίαση του βιβλίου της Νατάσας Γκουτζικίδου «Άγγελοι πολέμου» που έγινε στο Ζάππειο στα πλαίσια της 34^ης έκθεσης βιβλίου στις 27/05/2011).