Χρήστος Ναούμ: Γιαρντίμ

Τέλη 19ου -αρχές 20ου αιώνα, Ιωνία

Το βιβλίο της ιστορίας γράφεται αδιάκοπα. Πανσπερμία λαών, συγχρωτισμός πολιτισμών, ένα κράμα γλωσσικών ιδιωμάτων. Ειρηνική συνύπαρξη ανθρώπων που πιστεύουν ότι υπάρχει γη για όλους κι έτσι θα είναι πάντα, ανθρώπων ανυποψίαστων για τη μοίρα τους. Η λέξη κισμέτ απαντιέται μόνο στις ζοφερές διηγήσεις και κατάρες της γριάς Χουσνού.

Μια ελληνική οικογένεια ανθεί κι αναδιπλώνεται με τα πάθη, τους έρωτες, την απλή καθημερινότητά της, τις αντιλήψεις, προλήψεις, προκαταλήψεις της.

Σμόκιν, κομψές τουαλέτες, το Σπόρτιγκ Κλαμπ, δεξιώσεις, φωταγωγημένα θέατρα, σιροπιαστός αχνός στου Κραίμερ, ξένοιαστες εκδρομές στη Μυρακτή, αφθονία. Και ο αντίποδας, η ρυπαρότητα του τούρκικου μαχαλά, η δεισιδαιμονία, η διαφορετικότητα, η φτώχεια και η πρώτη σπορά του μίσους. Οι άνεμοι της διχόνοιας φέρνουν τον ήχο από τις σάλπιγγες του πολέμου.

Το κρυφό όνειρο του ελληνισμού για μια πατρίδα των δύο ηπείρων και πέντε θαλασσών γεμίζει αισιοδοξία και πατριωτισμό τη γαλανόλευκη Σμύρνη μέχρι να πάρει τη θέση της η απογοήτευση και ο φόβος. Ο χθεσινός νικητής θα γίνει ο αυριανός ηττημένος, οι άνθρωποι δε γνωρίζουν πως είναι απλοί στρατιώτες σε μία σκακιέρα, αλλά και όταν το αντιληφθούν, δε θα πάρουν απάντηση για το ποιος κινεί τα πιόνια.

Η κόλαση της φωτιάς κατατρώει ζωές και περιουσίες, φουντώνει το μίσος, σβήνει τις ελπίδες.

Ξεριζωμός και οικογένειες τραβούν στο άγνωστο με αποσκευές μια φωτογραφία, μια ρίζα γιασεμί και τον πόνο της χαμένης πατρίδας.

Πικρές σελίδες ιστορίας, Αμελέ Ταμπουρού (τάγματα εργασίας), νεότουρκοι, εθνοκάθαρση, ο λόγος της Χαλιντέ Εντίπ, φανατισμός, ακρότητες, Μικρασιατική εκστρατεία, ύπατος αρμοστής Στεργιάδης, μητροπολίτης Χρυσόστομος, πυρπόληση, ξεριζωμός.

Και κάπου εκεί, η νέα εγκατάσταση στην Παλιά Ελλάδα, ο δύσκολος αγώνας για επιβίωση, οι πονεμένες μνήμες που έμειναν πολύτιμα φυλαχτά.

Εικόνες ζωής που για άλλους είναι μια «μπουκουνιά μπακλαβάς», για άλλους η ελεύθερη ψυχή μιας πεταλούδας. Ο συμβιβασμός κι η αποδοχή, ο απλός αγώνας για επιβίωση, ο ξεριζωμός και … «πάμε πάλι από την αρχή».

Πυκνός σε συναίσθημα λόγος, πληθώρα θρύλων και εθίμων που προάγουν την αυθεντικότητα: Ο Μεχμέτ αγάς ο Λαγός και η αντιπαράθεση με τα κυπαρίσσια, ο μαρμαρωμένος βασιλιάς, ο αϊ Βούκλας. Οι λουκουμάδες στο τρίστρατο για τις καλές κυράδες, η ιεροτελεστία του χαμάμ, τα έθιμα του γάμου, η Μαριγώ που ρουφάει τον πόνο, γητέματα, η εμπέ για τα γεννητούρια, οι πραματευτάδες.

Πολύ ενδιαφέρουσα και κατατοπιστική η βιβλιογραφία που ο συγγραφέας έχει παραθέσει στο τέλος του βιβλίου, αισθητική μαγεία το ποίημά του «κόκκινο» από την ανέκδοτη συλλογή του ύφαλα νερά, σαν πρόλογος στο μυθιστόρημα.

Γιαρντίμ: ένα επίπονο οδοιπορικό μνήμης και συναισθήματος.