Τρίτη 23 Απριλίου 2013

Λίγο ακόμη σεξ παρακαλώ...στα μεσαιωνικά κείμενα

Βρώμικες σκέψεις του Μεσαίωνα, θρησκευτική πορνογραφία, πεφωτισμένες διδαχές ή απλή παράκρουση λόγω αποχής;

Από τα επονομαζόμενα Σκοτεινά Χρόνια μάς κατακλύζει μία πληθώρα κειμένων που με μία πρώτη ματιά θα έλεγε κανείς ότι αλληλοαναιρούνται. Από τα πιο προσφιλή αναγνώσματα είναι τα θρησκευτικά κείμενα όπως η Βίβλος ή το Βιβλίο των Ωρών. Καθώς ο Γουτεμβέργιος δεν έχει ακόμη δώσει τη λύση της τυπογραφίας, τα χειρόγραφα αντιγράφονται και οι μικρογράφοι κάνουν θαυμαστή εργασία καθώς κοσμούν με μικρά σε μέγεθος σχέδια τα κείμενα. Οι ευγενείς και γενικότερα οι εύρωστοι οικονομικά έχουν τη δυνατότητα να παραγγείλουν ένα καθόλα ευσεβές κείμενο αλλά με την εικονογράφηση που επιθυμούν. Δεσποσύνες αποσύρονται στα ιδιαίτερά τους διαμερίσματα -απαλλαγμένες από την περίφημη ζώνη αγνότητας που εικάζεται στις ημέρες μας πλέον ως μύθευμα- για σιωπηλή ανάγνωση ή καλύτερα τέρψη των οφθαλμών χάρις στα σκανδαλώδη σχέδια στο περιθώριο των κειμένων. Άνδρες με ακάλυπτα γεννητικά όργανα ή γυναίκες που καβαλικεύουν ζώα, φαλλικά σχήματα ή συμβολική απεικόνιση γυναικείων γεννητικών οργάνων. Όλα έχουν τη σημειολογία τους. Η εικόνα συμβολίζει ακριβώς το αντίστροφο; Σημαίνει άραγε η απεικόνιση της γυναικείας γενετικής εισόδου την είσοδο στην κόλαση; Υποβόσκει η λαγνεία κάτω από μία «παραπλανητική εικονογράφηση»;

Κυκλοφορούν όμως και ιστορίες ιπποτικού ρομαντισμού και γαλαντομίας όπου για να κερδίσει ο ενδιαφερόμενος την εύνοια, την καρδιά και τελικά το σώμα της αγαπημένης του πρέπει να θυσιαστεί ηρωικά. Όσα περισσότερα βέλη διαπεράσουν το κορμί του, τόσο μεγαλύτερες είναι οι πιθανότητες να κατακτήσει την ποθητή ύπαρξη. Είναι τα κείμενα από όπου απορρέει ο αυλικός έρωτας (courtly love), συνήθως αγγλοσαξονικά, όπου το ζητούμενο είναι τελικά να προαχθεί ο ηρωισμός -εδώ ο σκοπός αγιάζει τα μέσα- για την επιτυχία των Σταυροφοριών.

Έχουμε όμως και ερωτικές ιστορίες από τη Γερμανία, γραμμένες ανάμεσα στον 13ο έως 16ο αιώνα όπου πρωταγωνιστούν ιππότες, κλήρος, καλόγριες, παρθένες. Τι δίνουν σαν εντύπωση στον σύγχρονο αναγνώστη; Μάλλον ότι ο Μεσαίωνας δεν ήταν όπως τον φανταζόμαστε. Ο μέσος άνθρωπος ήθελε να προσεγγίσει έστω και σαν ευσεβή πόθο το φαιδρό και σκανδαλώδες, σε αντίθεση με κλήρο και αρχές που ήθελαν τον λαό ευσεβή και πνευματώδη, ήτοι σεξουαλικά στειρωμένο.

Θα ήταν παράλειψη βέβαια το να μην αναφέρω τον μάγιστρο του σκανδαλώδους, Βοκάκιο. Το «Δεκαήμερον» που καυτηριάζει την υποκρισία και λαγνεία του κλήρου απαγορεύτηκε πολλάκις. Πέντε αιώνες μετά την πρώτη του δημοσίευση αντίτυπά του ακόμη κατάσχονταν και καταστρέφονταν στη Μεγάλη Βρετανία και στις ΗΠΑ. Και τι να πει κανείς για την «ιστορία δύο εραστών» που γράφτηκε το 1444 και έγινε ευπώλητη τον 15ο αιώνα, μία επιστολική νουβέλα που βρίθει κρυφού ερωτισμού και της οποίας συγγραφέας υπήρξε ο μετέπειτα Πάπας Πίος ο 2ος;

Και από τη Γαλλία έρχονται τα fabliaux, σατιρικοί και προκλητικοί μύθοι σε στίχους όπου συναντούμε κερατωμένους συζύγους, παπάδες-αρπακτικά, κλέφτες, ζητιάνους, πόρνες. Σαφώς έχουν έναν ηθικοπλαστικό στόχο, αλλά το κύριο μέλημά τους είναι η απόλαυση που προσφέρει η ιστορία, γι’ αυτό εξάλλου οι δημιουργοί τους μοιάζουν να κατέχονται από μία μανία όσον αφορά τη διαφορετική σημασία ομόηχων λέξεων που κάνει το κείμενο να έχει σαφή σεξουαλικά υπονοούμενα.

Λιγότερο ή περισσότερο σεξ, κρυφοί πόθοι και υπερδιεγέρσεις. Όπως και να έχει, η γραφή της εποχής ρίχνει φως στα σκοτεινά ένστικτα του Μεσαίωνα.

Τρίτη 16 Απριλίου 2013

Επικίνδυνες οι γυναίκες που διαβάζουν

«Στην πυρά, στην πυρά!» Ο Μεσαίωνας, ο κάθε είδους, προγράφει τη γνώση. Να την κάνει στάχτες και να την εξαφανίσει, μαζί και τα βιβλία μαζί και τις γυναίκες που σήκωσαν κεφάλι κι έγιναν οι επικίνδυνες αναγνώστριες.

Μου κάνει εντύπωση που ο ρόλος της γυναίκας επί αιώνες ήταν το στερεότυπο του κομιστή νέας ζωής και τίποτα παραπάνω. Το θήλυ έσκυβε στις ορέξεις του άντρα, ένα ακόμη εξάρτημα της οικοσκευής του. Μα καλά, πώς και όλοι οι φιλόσοφοι ήταν άνδρες; Κατώτερη σκέψη; Μπα! Έτσι τους βόλευε!

Οι αιώνες περνούν, έρχεται η τυπογραφία και τα βιβλία, σπάνια και πολύτιμα που αντιγραφείς και μικρογράφοι με κόπο αναπαράγουν και κοσμούν για μια θέση σε ένα κόσμο αντρικό, διεκδικούν την προσοχή της γυναίκας. Κρινένια δάχτυλα ή με ρόζους από τη σκληρή δουλειά και το βάρος της ηλικίας ξεφυλλίζουν, συλλαβίζουν, διαβάζουν. Κι αυτό δεν αρέσει στην κοινωνία που νιώθει να απειλείται η μορφή που έχει ορίσει.

Οι γυναίκες διαβάζουν πίσω από τις λέξεις συμμετέχοντας στις ζωές των άλλων αλλά και σκεπτόμενες τη δική τους ύπαρξη. Φυσικά και φέρνουν την επανάσταση σε μια εποχή που πλέον η αμφισβήτηση της εξουσίας γίνεται θεσμός. Γιατί να αρκούνται στο άκουσμα των λέξεων και να μην επιδοθούν στη σιωπηλή ανάγνωση; Επαναστάτριες; Ναι! Γιατί η επαφή με το βιβλίο τις κάνει πιο αισθαντικές, τους δίνει αυτοπεποίθηση, τις εξυψώνει πάνω από τους άλλους καθώς αποστασιοποιούνται για να μελετήσουν με το πάθος και τη δίψα που μόνο ο έρωτας μπορεί να αναγνωρίσει. Σχηματίζουν μια δική τους εικόνα για τον κόσμο, σκανδαλιστική, αιρετική ή απλά γυναικεία. Αποκτούν αυτοεκτίμηση, αναλύουν την έννοια της ελευθερίας και της προσωπικής τους ανεξαρτησίας. Διεκδικούν τολμώντας, τολμούν διαβάζοντας.

Απειλή για την καθεστηκυία τάξη η γυναίκα αναγνώστρια που δεν είναι πλέον νοικοκυρά και μητέρα, αλλά τρυπώνει στον κόσμο των ανδρών και τον κάνει άνω κάτω. Δίνει όμως και ερέθισμα σε ζωγράφους και φωτογράφους να συλλάβουν και να απεικονίσουν τη θηλυκή μορφή που διαβάζει ικανοποιώντας εν πρώτοις τις δικές τους φαντασιώσεις. Ρέμπραντ, Βερμέερ, Μπουσέ, Φόυερμπαχ, Μανέ, Τισό, Ρουσέλ, Κάμερον, Λάρσον, Ματίς, Βαλαντόν, Χόπερ, Άρνολντ είναι μερικά από τα ονόματα που το πάθος τους κοσμεί το λεύκωμα «Επικίνδυνες οι γυναίκες που διαβάζουν» (εκδόσεις Ποταμός) για να δώσουν τη δική τους ιστορία της ανάγνωσης μέσα από τις επιλογές και τα κείμενα του Στέφαν Μπόλμαν.

Κι αν η γυναίκα αναγνώστρια καταδεχτεί να αφήσει τις σελίδες που διαβάζει για να ρίξει μια ματιά στον κόσμο, θα είναι το βλέμμα της μακρινό αλλά όχι απόμακρο, σοφό κι ελκυστικό, ένα βιβλίο μοναχό του που σε καλεί να ζήσεις μέσα του, μαζί του. Επικίνδυνη λοιπόν η γυναικεία ανάγνωση; Ή μήπως ο κίνδυνος ελλοχεύει μόνο στον πληγωμένο εγωισμό ενός κόσμου που διακορεύεται από το πάθος της θηλυκότητας;

Σαν γυναίκα σας καλώ και προκαλώ να μας διαβάσετε. Σίγουρα αυτή η ανάγνωση θα είναι ανατρεπτική.


Πέμπτη 11 Απριλίου 2013

Τάσος Αγγελίδης Γκέντζος: Γλυκιά εκδίκηση



«Γλυκιά εκδίκηση» είναι ο τίτλος του νέου μυθιστορήματος του Τάσου Αγγελίδη Γκέντζου, (εκδόσεις Ωκεανός), μη σας ξεγελάσει όμως. Ίσως φανταστεί κανείς ότι ο δημιουργός του αποφάσισε να ασχοληθεί με την αισθηματική λογοτεχνία, με κάτι ρομαντικό τέλος πάντων, εκεί εξάλλου παραπέμπει συνειρμικά και το πολύ όμορφο ανοιξιάτικο εξώφυλλο.
Δε θα ταίριαζε όμως στον συγγραφέα σίγουρα να ασχοληθεί επιδερμικά με κάτι, ούτε να γράψει για να παρουσιάσει την πονεμένη ιστορία ενός αποτυχημένου γάμου ή μιας μη ζωής, απλά και μόνο για να εναρμονιστεί με τα δακρύβρεχτα λογοτεχνικά αναγνώσματα του είδους ή ακόμη και με εκείνα τα αντίστοιχα τηλεοπτικά τους που κάνουν ρομαντικές ψυχές να αναστενάζουν και τρυφερά μάτια να γεμίζουν δάκρυα. Δεν είναι αυτό το ζητούμενό του, αλλά το να βάλει το μαχαίρι μέχρι το κόκαλο, να αναταράξει την επανάπαυση και να προβληματίσει, να ξεσκεπάσει για μία ακόμη φορά το θέατρο του παραλόγου που η σύγχρονη και μοντέρνα εποχή μας ξέρει τόσο καλά να συντηρεί. Αυτό που όλοι μας, άλλοι λιγότερο άλλοι περισσότερο διαιωνίζουμε, «γιατί έτσι είναι ο άνθρωπος, έτσι τα βρήκαμε, γιατί ο ρόλος του άνδρα είναι ο τάδε, της γυναίκας είναι ο δείνα».
Στον αναγνώστη δίνεται η επιλογή να διαβάσει αυτές τις γραπτές σκέψεις με τον δικό του τρόπο. Ο συγγραφέας καταθέτει εικόνες, λέξεις, διαλογίζεται, προβληματίζει και προβληματίζεται. Δίνει ένα δοκίμιο για το παραμελημένο «είναι» και το επίπλαστο «φαίνεσθαι». Τυχερός είναι αυτός που έχει εναρμονίσει αυτά τα δύο και τα βρίσκει με τον εαυτό του, μια τύχη που αντιστοιχεί με το περιβόητο «μου κλήρωσε λαχείο». Η σύμβαση είναι νομικός όρος κι ο γάμος μία σύμβαση είναι που όμως ξεφεύγει από τη ζυγαριά της Θέμιδος και επιζητεί να ζυγίσει αντοχές και αναζητήσεις. Αυτογνωσία και απεξάρτηση από κλισέ, διαχωρισμός του ονείρου, του ονειρικού και του στοχοποιημένου. Είναι οι ενοχές που διαιωνίζουν καταστάσεις; Είναι η ανασφάλεια; Οι τύψεις; Η ευγνωμοσύνη που η ζωή πέταξε σε κάποιους τα αποφάγια της και σε άλλους χαρίστηκε απλόχερα;
Ο δημιουργός όμως δίνει στον αναγνώστη του και ένα σύγχρονο μυθιστόρημα με καταιγιστικούς διαλόγους, διαξιφισμούς που εισχωρούν βιτριολικά ακόμη και σε παχυδερμικά στρώματα, παίζοντας πάντα με τις λέξεις του, επεκτείνοντάς την ερμηνεία τους, ενδύοντας και μετέπειτα αποκαλύπτοντας τα κρυφά νοήματά τους. Η προσωποποίηση είναι το χαρακτηριστικό της γραφής του εξάλλου. Άψυχα και αφηρημένες έννοιες αποκτούν ανθρώπινες ιδιότητες και χαρακτηριστικά, κινούνται άνετα μέσα σε έναν κόσμο όπου ορατό και κρυπτόν αναμειγνύονται.
Η Ολυμπία, η Νέτα, η Κορνηλία και η Ουρανία είναι τέσσερις γυναίκες, φαινομενικά αταίριαστες. Όλες τους σε μια καμπή, αυτή της τρίτης ηλικίας. Στην κόψη του ξυραφιού, ακριβώς πάνω στη συνταξιοδότησή της, η Ολυμπία «θυμάται» εν αιθρία να επαναστατήσει. Να αποτινάξει τον ζυγό του καταπιεστικού, αδιάφορου, εγωπαθή, ανάλγητου συζύγου. Αυτή της η απόφαση είναι η αρχή μιας αλυσιδωτής αντίδρασης. Γυναίκες συνάδελφοι, αντίζηλοι, απατημένες σύζυγοι, λυκοφιλίες και η σχετικότητα της προσωπικής αλήθειας. Εργαζόμενες στο δημόσιο, αρωγοί της διαπαιδαγώγησης των άλλων, αλλά και το γνωστό «δάσκαλε που δίδασκες και λόγο δεν εκράτεις». Νοικοκυρές, ανεπάγγελτες, σταθερά σημεία της οικοσκευής, αφανείς ήρωες ή υπομονετικοί όνοι, ενίοτε και ημίονοι. Θεραπαινίδες της τέχνης, άτρωτες φαινομενικά από τον χρόνο που όμως συνεχίζει ανενόχλητος αυτό που τόσο καλά γνωρίζει να κάνει ακολουθώντας αντίστροφη πορεία, φθείροντας πρώτα το μέσα και μετά το απ’ έξω. Και ανάμεσά τους, μια σπαγκοραμμένη δημοδιδασκάλισσα, μια φιλοτομαρίστρια, μια μάνα που η θυσία και το ψεύδος είναι κρίκοι της ίδιας αλυσίδας και μια υπερπροστατευτική «κουκουβάγια» που βλέπει το παιδί της σαν το πιο όμορφο.
Η εκδίκηση όμως είναι ένα πιάτο που τρώγεται κρύο, όπως πολύ σοφά έχει μεταφέρει τη γνώση του ανά τον χρόνο ο λαός μας. Προφανώς, σε αυτό στέκονται κι οι γυναίκες ηρωίδες του συγγραφέα, αποφασίζοντας έστω και αργά να πάρουν τη ζωή τους στα χέρια τους. Με ποιον τα έχουν βάλει; Με το έτερον ήμισυ, τον σύζυγο που καταδεικνύεται ο αίτιος κάθε νόσου και βασκανίας.
Περίεργο πράγμα θα μου πείτε, ένας άντρας να καταπιαστεί με κάτι τέτοιο. Πού ξέρει αυτός από γυναικεία ψυχολογία; Και δε μιλάμε για μία, δύο γυναίκες, αλλά για τις 4 ηρωίδες, τις μητέρες τους και τις γυναίκες πέριξ αυτών. Πολλές οι γυναικείες φωνές αγωνιούν να πουν το δίκιο τους, τον πόνο τους, να εξορκίσουν και εξοβελίσουν το κακό που υπέστησαν κατά τον έγγαμο βίο ή λόγω της απουσίας αυτού. Ο άντρας αποτελεί το μόνιμο ζητούμενο και η αναζήτησή του σωστού συζύγου πορεύεται σύμφωνα με τις μητρικές γαλουχίες. Και ο ευρών αμειφθήσεται. Το βέβαιο είναι πάντως πως ο άνθρωπος έχει ελεύθερη βούληση και οι επιλογές είναι πάντα δικές του. Το πώς εξελίσσονται οι συμπεριφορές , το αν αυτές οι γυναίκες θα μειώσουν το χάσμα ανάμεσα στο είναι και το φαίνεσθαι, το αν οι θεωρίες τους απέχουν ή όχι από τις πράξεις τους, είναι κάτι που δεν θα αποκαλύψω φυσικά.
Από την πληθώρα των γυναικών που στηρίζουν ή κάνουν το πέρασμά τους από το μυθιστόρημα, ξεχωρίζω την αγαπημένη μου Μαμή και την Μαργαρίτα.
Κι εδώ ένα από τα κομμάτια στο οποίο στάθηκα ιδιαίτερα (και ήταν πολλά αυτά, αλλά ας φανώ φειδωλή).
Γυναίκες. Ασχολούμαστε με πράγματα που οι άντρες μας δεν βάζουν στον νου τους. Βασανίζουμε τον εαυτό μας…Κάνουμε τα πάντα για να σπάσουμε τα ήδη σπασμένα νεύρα μας. Λέμε πως δεν μπορούνε να κάνουνε τίποτα μόνοι τους και δεν τους αφήνουμε να πάρουν ένα ζευγάρι κάλτσες από το κομοδίνο τους. Το κάνουν άνω κάτω… Κι εμάς γιατί μας πειράζει η ανακατωσούρα μέσα στο δικό τους το συρτάρι; Θα ανοίξουν οι επισκέπτες τα συρτάρια τους και θα κακοχαρακτηρίσουν εμάς; Για δέσιμο είμαστε οι γυναίκες. Λέμε κάθε τόσο πως δεν μας ενδιαφέρει η αποδοχή των άλλων, αλλά κατά βάθος πεθαίνουμε γι’ αυτήν! (σελ. 447)
Εύχομαι στον Τάσο Αγγελίδη Γκέντζο να είναι πάντα δημιουργικός και να μας κρατάει σε εγρήγορση!


Πέμπτη 4 Απριλίου 2013

Ευρυδίκη Αμανατίδου-Γιάννης Γ.Λαμπράκης: Μαζί

Τίτλος: Μαζί
ISBN: 978-618-5040-06-2

Συντελεστές
Έργο-Σύνθεση εξωφύλλου: Γιάννης Γ. Λαμπράκης
Επιμέλεια-Διορθώσεις: Ηρακλής Λαμπαδαρίου
Σελιδοποίηση: Κωνσταντίνα Χαρλαβάνη
Σύντομη περίληψη
Τι θα συμβεί αν δυο πένες αρχίσουν να γράφουν σαν μία;
Αν είναι μια αντρική και μια γυναικεία;
8 διπλά κεφάλαια για το άσπρο και το μαύρο της ζωής.
16 διηγήματα πλεγμένα απ’ την αρχή ως το τέλος από δυο ανθρώπους που τους χώριζε μια θάλασσα…
Το συγκεκριμένο βιβλίο πετάει ελεύθερα στο Διαδίκτυο από τον Απρίλιο του 2013.

Δημήτρης Νίκου: Οδοιπόρος

  Σαν άλλος Άτλαντας σηκώνεις το βάρος του κόσμου στους ώμους σου. Η δική σου ύβρις είναι μία ακόμα αποστασία. Είσαι ένας από εμάς, όχι όμως...