Μιχάλης Σπέγγος: Τρωική Ραψωδία

 

Τι έρχεται στον νου μας στο άκουσμα του Τρωικού πολέμου; Το έπος του Ομήρου, και τα ονόματα του Αγαμέμνονα, του Μενέλαου, του Οδυσσέα, του Αχιλλέα. Μετά θα πάμε στον Πάτροκλο, τον Αίαντα, τον Νέστορα και τον Ιδομενέα. Και από τη μεριά της Τροίας, στον Πρίαμο, τον Έκτορα, τον Πάρη. Μα θα θυμηθούμε και τις γυναίκες: Την ωραία Ελένη,ως μήλον της Έριδος, και την Κασσάνδρα, με τις προφητείες συμφορών, τις σκλάβες Βρισηίδα και Χρυσηίδα. Αυτά μάθαμε στο σχολείο, για έναν πόλεμο που ξεκίνησε για μια γυναίκα, κράτησε δέκα χρόνια, ανάμεσα σε Αχαιούς και τους συμμάχους τους και τους Τρώες, με συνεχείς παρεμβάσεις των Θεών, για να καταλήξει στην άλωση της Τροίας.

Και τελικά, τι ήταν ο Τρωικός πόλεμος; Ένα όμορφο παραμύθι που αφηγήθηκε τέσσερις αιώνες μετά τη λήξη του ο Όμηρος; Ένας ύμνος στην ανδρεία, ένα έπος; Πώς να πιστέψει κανείς αυτά που περιγράφονται στην Ιλιάδα ως πραγματικά συμβάντα και όχι ως μια εξωραϊσμένη, μια ωραιοποιημένη σκοπιμότητα; Μα, υπήρξε ο Δούρειος Ίππος; Ναι, ο Οδυσσέας ήταν πολυμήχανος, μα λίγο δύσκολο να πιστέψουμε σήμερα ότι ένα τεράστιο ξύλινο άλογο που χαρίστηκε ως δώρο γίνεται δεκτό από τους αντιπάλους με τους οποίους πολεμάς επί δέκα χρόνια. Και όλο αυτό το αίμα που χύθηκε, τι ήταν; Για μια βεντέτα έγινε η σύγκρουση; Πού; Στην Τροία; Μα, υπήρξε η Τροία; Ας μην ξεχνάμε ότι μέχρι να την ανασκάψει ο Σλήμαν (αν και ο πρώτος που έκανε ανασκαφές στη βορειοδυτική Τουρκία ήταν ο Κάλβερτ), υπήρχε έντονη αμφισβήτηση και για την ύπαρξη της Τροίας και για το ότι διαδραματίστηκε αυτός ο περιβόητος Τρωικός Πόλεμος.

Ο Μιχάλης Σπέγγος με όπλα του το πάθος και την αγάπη του για την έρευνα και τη γραφή, τον ταξιδιάρικο λόγο του και τον απέραντο σεβασμό στο αναγνωστικό του κοινό κάνει τις δικές του ανασκαφές στα βάθη της ιστορίας και αποδίδει στο σήμερα έναν τρομερό πόλεμο. Είναι βαρύ το έργο που επωμίζεται, πολλές οι πηγές που του δίνουν το υλικό και την έμπνευση. Όπως μας αναφέρει ενδεικτικά στο εισαγωγικό του σημείωμα, είναι η Ιλιάδα και η Οδύσσεια, η Αινειάδα, έργα του Αισχύλου, Σοφοκλή και Ευριπίδη με θέματα από τον Τρωικό κύκλο, οι αναφορές της Χρηστομάθειας του Πρόκλου στα Κύπρια Έπη, την Αιθιοπίδα, τη Μικρά Ιλιάδα, και την Ιλίου πέρσιν. Τον παρακινούν ο Κόιντος ο Σμυρναίος, ο Απολλόδωρος, ο Ηρόδοτος, ο Παυσανίας, ο Δίκτυς ο Κρης, ενώ ιδέες τού δίνουν οι σύγχρονοι Κωστής Παπαγιώργης και Κορνήλιος Καστοριάδης.

Στο σωτήριο έτος 2023 μ.Χ., ο Τηλέμαχος αφηγείται ενώπιον των προγόνων του την ιστορία του Τρωικού πολέμου, και ο συγγραφέας, με έναν πολύ έξυπνο τρόπο, μπάζει τον αναγνώστη στο πνεύμα εκείνης της μακρινής εποχής φιλτράροντάς το στο σήμερα, απομακρύνοντας τα μεταφυσικά ή μυθικά στοιχεία, παρακάμπτοντας τις θεϊκές παρεμβάσεις, χαρακτηριστικές της μυθολογίας.

Αν εμείς θέλουμε να κατανοήσουμε και να εμβαθύνουμε, αλλά και να τιμήσουμε όπως αξίζει το έργο του, ας αφεθούμε στη μαγεία του λόγου του και ας πάρουμε μια πρώτη ιδέα για το τι ήταν ο ηρωισμός και ο ήρωας εκείνη την τόσο μακρινή εποχή, την εποχή του Χαλκού, ποιες ήταν οι δυνάμεις και η δυναμική τους, τι αντιπροσώπευε ο θάνατος, για ποιον λόγο γίνονταν οι μονομαχίες εντός ή εκτός πεδίου μάχης, ποιος ήταν ο σκοπός του πολέμου, ποιο ήταν εν γένει το αξιακό σύστημα.

Η συλλογικότητα και το άτομο καθορίζουν την πορεία του κόσμου. Οι σχέσεις τους, άλλοτε ειρηνικές άλλοτε φιλοπόλεμες όριζαν το παρελθόν, το παρόν, θα ορίζουν το μέλλον, φέρνοντας ζοφερό Μεσαίωνα ή προοδευτική Αναγέννηση κάθε φορά. Είναι θέμα αναλογιών θα έλεγε κανείς. Ή δυσαναλογίας, αν δούμε την πορεία του ανθρώπινου γένους, όταν το ένα από τα δύο, κάτω από οποιαδήποτε σημαία, γίνεται κάτι το ασύλληπτα επικίνδυνο, αν δεν πορεύεται στον δρόμο της ομόνοιας και της αξιοπρέπειας, που συμπεριλαμβάνουν τις έννοιες της ελευθερίας, της δικαιοσύνης και της ηθικής. Υπήρξαν και υπάρχουν σκοτεινοί, ανίεροι φαφλατάδες ποδηγέτες, αλλά και φωτισμένα μυαλά, άνθρωποι μπροστά από την εποχή τους. Όραμα έχουν και οι μεν και οι δε, το ερώτημα είναι τι είδους όραμα είναι αυτό και ποιον εξυπηρετεί: το άτομο ή τη συλλογικότητα; Και ναι, ερχόμαστε ξανά στην αιώνια και αέναη πάλη, τη συνυφασμένη με το πιο προικισμένο έμβιο ον. Γιατί γίνονται οι πόλεμοι; Γιατί ποτέ δεν μαθαίνουμε; Γιατί σπαράζουμε και σπαραζόμαστε;

Σίγουρα όχι για μια Ελένη, θα μας πει ο γιος του Πρίαμου. Μην πάει όμως το μυαλό σας στον Πάρη. Εδώ μιλάμε για τον Έλενο, τον δίδυμο αδελφό της Κασσάνδρας. Είναι μάντης, είναι όμως και πολεμιστής. Είναι ένας αμφισβητίας, ένας άνδρας ερωτευμένος, ένας απλός άνθρωπος που τον βαραίνει η πριγκιπική καταγωγή, αυτός που θα πάρει τη σκυτάλη της αφήγησης της ιστορίας και θα μιλήσει για όσα έζησε στην Τροία, και όσα δεν έζησε αλλά έμαθε από τον Οδυσσέα. Και έτσι ξεκινάει ένα συναρπαστικό ταξίδι, πεντακοσίων σχεδόν σελίδων. Και από τη μία υπάρχει ο σεβασμός στους θεούς, η ανδρεία, η τιμή, η φιλία, η οικογένεια και η φιλοξενία. Από την άλλη, ένας ανταγωνισμός ανάμεσα σε δύο δυνάμεις, ένα όραμα που ζυγίζεται κάθε φορά και γέρνει άλλοτε στην παντοδυναμία και άλλοτε στη σύμπνοια και την ειρήνη. Στρατηγικές θέσεις και σημεία, πλούτος, ευημερία. Και πάθη χιλιοτραγουδισμένα. Η μήνις, το μίσος, η απληστία, ο έρωτας. Το κλέος και η δόξα. Η ματαιότητα και η ματαιοδοξία.

Πέντε ελληνικά πλοία πλέουν προς τα νοτιοδυτικά, στη θάλασσα της Προποντίδας. Το φορτίο τους πλούσιο: μπαχάρια, χαλκός, κασσίτερος, ελεφαντόδοντο. Η θάλασσα μια αντάρα. Θα καταφέρουν να δέσουν στο λιμάνι της Ζέλειας. Θα τους προσφερθεί φιλοξενία υπό όρους. Και από εκεί θα ξεκινήσει η αλυσίδα των γεγονότων που θα οδηγήσουν σε μια φοβερή σύρραξη. Γιατί η φιλοξενία είναι ιερή. Γιατί υπάρχουν κανόνες μεταξύ των ανθρώπων και μεταξύ των θεών, αλλά κυριότερα μεταξύ θεών και ανθρώπων. Η συμμαχία της Τροίας, ένας φόρος διέλευσης, η ομοσπονδία των Αχαιών. Μια αρπαγή, μια αναμόχλευση παθών, μια ξεχασμένη υπόθεση, η δίψα για κυριαρχία, ο πόθος, η αμφιταλάντευση.

Τα αν και τα γιατί. Τα αν δεν γράφουν την ιστορία. Τα γιατί προσφέρουν την ψευδαίσθηση ότι μαθαίνουμε από τα λάθη μας.

 

Η Τρωική ραψωδία είναι ένα συναρπαστικό μυθιστόρημα. Μια καθηλωτική αφήγηση της ιστορίας ενός πολέμου, ένα πολύτιμο δώρο στον αναγνώστη. Μα δεν είναι μόνο η απόλαυση της ανάγνωσης, είναι και το έναυσμα να σκεφτούμε, να πάψουμε να αναμασάμε, να αναθεωρήσουμε το δικό μας σύστημα αξιών, να σπάσουμε αυτόν τον ιστό της αράχνης που υφαίνουμε καθημερινά, νομίζοντας ότι αυτό το εργόχειρο είναι το μόνο έργο που έχουμε να επιδείξουμε στον βίο μας και που πασπαλισμένο με απατηλά ονειροπολήματα προβάλλουμε ως άλλο λάβαρο στην σύντομη πορεία μας στον κόσμο.

 

Αξίζουν πολλά συγχαρητήρια στον ακούραστο λογοπλάστη, αγαπημένο φίλο συγγραφέα Μιχάλη Σπέγγο και στις εκδόσεις Επίμετρο που φέρνουν αυτό το βιβλίο στα χέρια μας.